Als je googelt op die term, kom je vaak bij de waterschappen uit. Niet zo gek misschien, want water houdt zich per definitie niet aan grenzen. Water stroomt; wat je in het ene gebied doet, heeft gevolgen voor het andere gebied. Dus om effectief aan wateropgaven te kunnen werken, moet je die grenzen negeren, ofwel ontkennen. Partijen die werken aan wateropgaven zijn zich daarom al enige tijd bewust van de noodzaak om grensontkennend samen te werken. Steeds vaker hoor je echter ook rondom andere maatschappelijke opgaven, zoals de aanpak van kwetsbare wijken, de roep om grensontkennend te werken. Die roep komt van gemeentes, woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties. Grensontkennend samenwerken klinkt mooi en als iets waar je niet tegen kunt zijn, maar ook nog wel wat wollig. Wat is het precies? Wat is het niet? En waarom gelooft 5V Management in grensontkennend samenwerken?
Wat is grensontkennend samenwerken? Letterlijk is het doen alsof er geen grenzen zijn. Niet in hokjes, taken of organisaties denken, maar kijken vanuit de opgave en deze sámen oppakken. In het geval van een bewoner/cliënt is het deze centraal zetten: met z’n allen kijken naar wat een bewoner of cliënt nodig heeft en met z’n allen voor dit gemeenschappelijke doel gaan. Het gaat daarmee verder dan ‘grensoverstijgend samenwerken’ of ‘over je grenzen heen stappen’. Daarbij ga je er namelijk nog steeds vanuit dat er grenzen zijn: ‘Je trekt heel even je warme jas aan, doet je de deur open en zet een stap naar buiten, om even later terug te keren’. Bij grensontkennend samenwerken is er geen deur, er is zelfs geen muur 1).
Waarom die toenemende behoefte aan grensontkennend samenwerken? Daarvoor is het zinvol terug te gaan naar de ontwikkelingen van de afgelopen jaren en deze af te zetten tegen de huidige maatschappelijke opgaven. Illustratief is de verschuiving rondom de aanpak van wijken. Dat zorgde voor andere rollen en verhoudingen bij gemeentes en woningcorporaties. In plaats van vervaging van de grenzen, werden de grenzen juist opgetrokken.
Als we kijken naar de wijkaanpak dan is er sinds het Grotestedenbeleid en het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (GSB/ISV), wat liep van 1995 tot 2015, het een en ander veranderd. Kenmerkend aan GSB/ISV was dat de wijkaanpak systematisch en planmatig verliep. Er was vooraf geld beschikbaar, er was een vastomlijnd speelveld (gemeenten en corporaties) en belangen waren gekoppeld. Sinds 2015 is het wijkenbeleid gedecentraliseerd, de Woningwet grondig hervormd en vond in het sociaal domein een ingrijpende decentralisatie plaats. Deze ‘cocktail’ van bezuinigingen, decentralisaties en stelselwijzigingen leidde tot terugtrekgedrag, verkokering en fragmentatie. Gemeentelijke diensten, woningcorporaties en zorgorganisaties trokken zich terug op hun eigen, sectorale territorium. Ze richtten zich primair op hun eigen belang en handelingsperspectief. Kortom, er was sprake van ‘territoriumdrift’.
De huidige maatschappij vraagt echter om een hele andere houding. De complexiteit van maatschappelijke vraagstukken groeit, waardoor het belangrijker wordt ze niet sectoraal maar integraal op te pakken. Zo zijn we ons er steeds meer van bewust dat het armoedeprobleem niet alleen een financieel probleem is, maar een veel breder probleem dat aan allerlei domeinen raakt, zoals opleiding/werk, huisvesting, sociale contacten en gezondheid. Dit vraagt dan ook om meerdere interventies dan alleen die op het financiële vlak. Hetzelfde geldt voor allerlei andere maatschappelijke vraagstukken, zoals het klimaat, gezondheidszorg, bereikbaarheid et cetera. Daarnaast worden maatschappelijke problemen steeds meer omschreven langs de lijnen zoals burgers en bedrijven ze ervaren en steeds minder langs de sectorale lijnen van het beleid. De maatschappelijke definitie van problemen wordt zodoende leidend in het zoeken naar oplossingen. Neem bijvoorbeeld wonen en werken. Woningbouw in de ene gemeente heeft consequenties voor de woningmarkt én de verkeersstromen in de omliggende gemeenten. Daarom is het van belang dat gemeenten samenwerken en het woning- en het mobiliteitsvraagstuk integraal oppakken.
Niet ‘Ik kan dit niet doen want dit hoort niet bij mijn taakomschrijving’, maar
‘Wat heeft deze bewoner nodig en hoe kunnen we, gezamenlijk, voor dat doel gaan?’
Hiermee komen we bij een belangrijke aanscherping van wat grensontkennend samenwerken inhoudt. Het is niet uitgaan van bestuurlijke grenzen, maar van grenzen die mensen in het dagelijks leven ervaren. Maar wat voor consequenties heeft het eigenlijk dat je de mens en de opgave die hij/zij ervaart centraal stelt? Het betekent dat je op een fundamenteel andere manier te werk moet gaan. Eerst moet de opgave/het gemeenschappelijke doel bepaald worden. Vanuit daar kijk je wie daaraan een bijdrage kan leveren en wie welke rol op kan pakken, altijd met het oog op het grotere geheel.
Als je redeneert vanuit de opgave die de bewoner ervaart en hem of haar vooruit wilt helpen, wil je het de bewoner gemakkelijker maken door één loket aan te bieden: één contactpersoon die het hele traject voor zijn rekening neemt en als tussenpersoon fungeert tussen de verschillende instanties, vanuit één aanpak! Dat vraagt om een professional die generalistisch te werk kan gaan en niet blijft denken in hokjes of eigen taken. Niet ‘Ik kan dit niet doen want dit hoort niet bij mijn taakomschrijving’, maar ‘Wat heeft deze bewoner nodig en hoe kunnen we, gezamenlijk, voor dat doel gaan?’
Cultuuromslag heeft altijd tijd nodig. Openheid, vertrouwen en
welwillendheid zijn hier de sleuteltermen.
Makkelijker gezegd dan gedaan dat grensontkennend samenwerken. Je doet het dan ook niet van de ene op de andere dag, het is een cultuuromslag en dat heeft altijd tijd nodig. Openheid, vertrouwen en welwillendheid zijn hier de sleuteltermen. Iedere partij heeft een eigen belang, en daar is niets mis mee. Maar om op deze manier te werken, is het wel nodig dat we elkaars belangen begrijpen. Dat kan alleen in een sfeer van openheid en vertrouwen. Het is ook nodig gebruik te maken van elkaars kennis en gegevens met elkaar te delen. Vanuit daar ontstaat er ruimte om, vanuit de gezamenlijk gedefinieerde opgave, concrete maatregelen te nemen. Welwillendheid, de andere sleutelterm, houdt in dat je niet alleen zegt dat je grensontkennend samenwerken belangrijk vindt, maar dat ook echt wilt, voelt én in de praktijk brengt. Dat is meer dan het ondertekenen van een samenwerkingsovereenkomst. Het begint vanuit een besef van medeverantwoordelijkheid en de overtuiging dat je samen, buiten de geijkte kaders om, meer bereikt. Het gedeelde belang is immers de bewoner, de buurt, de wijk vooruit te helpen.
De benodigde kerneigenschappen – openheid, vertrouwen en welwillendheid – zitten in het DNA van 5V management. Vanuit 5V geloven wij dat het uiteindelijk niet uitmaakt waar je iets doet of waar je werkt, maar waarom en hoe. Dat ‘waarom’ is de wil om organisaties, teams, cliënten en bewoners verder te helpen. Dat is onze drijfveer: vanuit liefde en bezieling willen we de stad en haar inwoners ondersteunen. Of dat nu voor een woningcorporatie, zorgaanbieder, overheidsinstantie of cliëntenraad is.
5V ziet dat onze maatschappij aan het veranderen is en om nieuwe vormen van samenwerken en samenleven vraagt. We leveren een creatieve bijdrage aan het vinden en doorontwikkelen van nieuwe vormen. Die nieuwe vormen, ideeën en veranderingen, ontstaan vanuit verbeelding. En wij denken dat je alleen sámen en vanuit verbinding, ‘samenbinding’, deze kunt verwerkelijken. Hiervoor is een bodem nodig van vertrouwen, kwetsbaarheid, veiligheid en openheid. Dat is voor ons kortom het ‘hoe’. Echter, het zoeken naar die verbinding vereist wel de nodige afstemming.
Hoe krijgt die afstemming vorm? Zoals gezegd is er in tegenstelling tot voorheen (ten tijde van het Grotestedenbeleid) geen vastomlijnd speelveld meer. Het speelveld is diffuus en flexibel. Vanuit het zoeken naar een gedeeld belang, gaat men kijken wie hieraan een bijdrage kan leveren en wie welke rol kan oppakken. Geen klassiek samenwerkingsverband, maar een netwerksamenwerking. Een zogenaamde ‘coalition of the willing’: alleen de partijen die het écht willen, sluiten zich aan bij het netwerk 2) . Deelnemen aan dat netwerk is weliswaar vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Een partij die kiest voor deelname, committeert zich aan een bepaalde manier van handelen en van die partij wordt verwacht dat het zich actief inzet. Het voordeel hiervan is dat men, in tegenstelling tot de klassieke vorm waarbij je automatisch partner bent of je wilt of niet, er meer van gegarandeerd is dat de partijen die om de tafel zitten, écht iets met elkaar willen bereiken.
5V wil als verbinder en bruggenbouwer een bijdrage leveren aan het tot stand brengen van die (welwillende) netwerken. We doen dit door een juiste combinatie van bezieling en zakelijkheid, en altijd vanuit nabijheid. En zoals gezegd creëren we daarbij eerst een vruchtbaar fundament van vertrouwen, waardoor we ervoor zorgen dat partijen openstaan voor verandering en het aangaan van verbinding.
Grenzen zijn soms nodig. Ze bieden veiligheid, ze beschermen. Maar grenzen zijn ook een belemmering, ze voorkomen groei. Door de grenzen los te laten en door – in netwerkvorm – duurzame vormen van samenwerking aan te gaan, komen we tot groei. Hiervoor moeten partijen in staat zijn zich aan te passen aan de huidige complexiteit van ‘echte’ vraagstukken, vraagstukken die komen van burgers zelf. Daarvoor moeten oude patronen en denkwijzen worden losgelaten (en moeten bijvoorbeeld financieringsstromen en systemen voor data-uitwisseling meebewegen).
In dat nieuwe, grensontkennende netwerkverband stelt iedere partij zich de vraag hoe het van betekenis kan zijn voor het grotere geheel en hoe het ervoor kan zorgen dat de eigen bijdrage het handelen van andere partijen versterkt in plaats van tegenwerkt. Alleen zo creëren we waarde met elkaar.
Vanuit liefde en bezieling en een bodem van openheid en vertrouwen zoeken naar verbinding om met elkaar de stad en haar bewoners vooruit te helpen, dat is grensontkennend samenwerken in een notendop. En het is tegelijkertijd waar 5V voor staat!
5V Management over… is een uitgave van 5V Management waarin we elke keer inzoomen op een actueel onderwerp uit ons werk. Wilt u meer informatie over dit onderwerp of over wat 5V Management voor uw organisatie kan betekenen? We gaan graag met u in gesprek. Bezoek onze website of neem contact met ons op.
Bronnen:
1. https://greenportwestholland.nl/grensontkennend-samenwerken/
2. https://www.wijzijnanne.nl/artikelen/samenwerken-met-zo-min-mogelijk-regels-de-regio-zwolle-doet-het
Naar een wendbare wijkaanpak; het waarom en hoe van lokaal gestuurde wijkvernieuwing, Platform31, Den Haag, 2018.
Nieuwe vormen van organiserend vermogen voor een veerkrachtige stad, Erasmus Universiteit Rotterdam, 2016.
https://blog3.han.nl/publiekezaak/grensontkennend-samenwerken-vanuit-de-kracht-van-de-bewoner/
https://www.wijzijnanne.nl/artikelen/samenwerken-met-zo-min-mogelijk-regels-de-regio-zwolle-doet-het
https://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/wetgeving-beleid/kaderrichtlijn-water/uitvoering/rijn-oost/ontwikkelingen-2018-eerder/ontwikkelingen-2016/interview-klip/
https://www.provincie.drenthe.nl/rijnoost/info-waterkwaliteit/waterkwaliteit/rbo-geeft-richting/
https://greenportwestholland.nl/grensontkennend-samenwerken/
https://zorgalliantie.com/lef-vertrouwen-en-samenwerking-toekomst-van-woningcorporaties/